Scrollend op facebook zie ik op eens een bericht van Ties van der Meer langskomen.
''Na aandringen van stichting donorkind is er vorig jaar onderzoek gedaan naar de leeftijdsgrenzen in de wet Donorgegevens. Het mooie advies wat daaruit kwam was om die te laten vervallen. Hoewel er net een wetswijziging is geweest waarin dit onderzoek niet werd meegenomen lijkt de minister nu toch de leeftijdsgrenzen te gaan laten vallen! Het gaat nog zeker een ruim jaar duren maar dan wordt deze beperking van onze mensenrechten afgeschaft! Donorkinderen en donoren zijn gewoon biologische familie van elkaar en dan hoef je niet eerst 16 te worden om elkaar te leren kennen. Het is juist een taak van ouders om relaties zo vorm te geven dat een kind zich daarin vrij voelt en autonome keuzes kan maken.'' - Ties van der Meer, donorkind & donor, Voorzitter Stichting Donorkind -
Kijkend naar de post, komt er een vreugde over mij heen. Het kleine kind in mij moet lachen en huilen. Ze geeft mij knuffel en zegt dat ze trots op mij is. Ik lees de brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Ernst Kuipers gaf op 20 juni 2023 een reactie op het Onderzoeksrapport ‘Zorgvuldigheid in de omgang met leeftijdsgrenzen in de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting. Daarna kijkend in de mail, blije reacties vanuit het team van het onderzoek, waar ik in de advies commissie voor zat. Erg blij en emotioneel Voordat deze blogpost gaat over de brief van minister Kuipers + af en toe annotaties van mij erin, wil ik graag even laten weten hoe trots ik ben op het team waar ik het genoegen van heb gehad om hen te adviseren uit mijn belangenhanitigng als donorkind. Het onderzoek heeft iets gebracht waar ik in de toekomst met trots over kan spreken en naar terug kijken. Dat mijn halfbroers en halfzussen die nog onbekend zijn, eventuele donorkind neefjes en nichtjes in de toekomst mochten broers of zussen ook donor worden, verdere achter donorkind neefjes en nichtjes, de hele toekomstige generaties van donorkinderen altijd het recht moet hebben om al de informatie over hun afkomst en familie te weten. Wij geven jullie je mensenrechten terug. Jouw afstammingsinformatie wordt nu echt helemaal van jou, zonder limitaties.
Uitkomsten van het onderzoek
Kort gezegd, komt uit het onderzoek naar voren dat er geen algemeen passende leeftijdsgrens is aan te geven voor het nemen van een beslissing over het ontvangen van de persoonsidentificerende gegevens van een donor. Internationale verdragen geven aan dat het is toegestaan om een drempel op te werpen (in de vorm van een leeftijdsgrens) voor de toegang tot afstammingsinformatie, maar dat daar een goede onderbouwing voor moet zijn.
De onderzoekers stellen vast dat deze onderbouwing er nu niet is. Wat vroeger werd vertelt is namelijk dat de leeftijdgrenzen die gekozen zijn waren gebaseerd op wanneer een persoon zelf medische beslissingen kan maken. De onderzoekers stellen dat de verantwoordelijkheid om te zorgen voor (de belangen van) donorkinderen primair ligt bij de ouders. Andere partijen, zoals fertiliteitsklinieken, de Sdkb en de overheid, en donoren hebben daarbij een ondersteunende verantwoordelijkheid. De onderzoekers geven daarbij aan dat bij de overheid de verantwoordelijkheid ligt om mogelijkheden en middelen beschikbaar te stellen voor het bieden van adequate voorlichting aan ouders en donoren. De onderzoekers geven verder aan dat het onderzoek aanleiding geeft voor het stellen van een aantal voorwaarden en zorgvuldigheidseisen aan het verstrekken van de gegevens van de donor.
Punt van aandacht
In de praktijk blijkt dat er regelmatig verwarring is over waar een donorkind nu precies recht op heeft. De Wdkb waarborgt dat donorkinderen gegevens over de identiteit van de donor kunnen opvragen. De wet zegt niets over het recht op een ontmoeting met de donor. Ikzelf dacht ook dat ik altijd recht had op minstens een ontmoeting met mijn biologische vader, maar dit blijkt dus niet het geval te zijn. Deze twee punten lijken in het onderzoek, maar ook in het (publieke) debat, niet altijd los van elkaar te worden gezien. Het laten vervallen van de leeftijdsgrens van 16 jaar betekent niet dat er automatisch contact zal zijn tussen donorkind en donor. Donoren hebben geen rechten en plichten jegens het donorkind in familierechtelijke context. Als wensouders een rol zien voor de donor in het leven van hun kind, kunnen zij het beste gebruik maken van een zogenaamde ‘eigen’ donor met wie zij afspraken kunnen maken over bijvoorbeeld co-ouderschap en deze kunnen vastleggen (bij een notaris). Als gebruik gemaakt wordt van een donor via een kliniek, blijft de donor voor de wensouders een onbekende donor op het moment dat de behandeling plaatsvindt. Het blijft in alle gevallen wenselijk dat de behandeling bij een Nederlandse kliniek plaatsvindt, of er nu gebruik wordt gemaakt van een ‘eigen’ donor of een donor via een kliniek. Alleen op deze manier kan worden geborgd dat er een maximumaantal vrouwen wordt behandeld met de zaadcellen van één donor en dat de donor wordt geregistreerd.
Voorgenomen besluit over leeftijdsgrenzen in de Wdkb
Afgelopen maanden heeft Minister Kuiper het onderzoeksrapport zorgvuldig bestudeerd en heeft hij er gesprekken over gevoerd met betrokkenen, zoals met Stichting donorkind, vertegenwoordigers van klinieken en counselors. Door deze gesprekken heeft hij een beter beeld gekregen van de betekenis van de uitkomsten van het onderzoek voor de verschillende betrokken partijen. Alles overwegende heeft hij het voornemen de leeftijdsgrens van 16 jaar voor donorkinderen voor het opvragen van persoonsidentificerende gegevens van de donor in de Wdkb los te laten, omdat er op dit moment geen gronden zijn om die leeftijdsgrens te handhaven. Het donorkind kan daardoor te allen tijde beschikken over zowel de sociale en fysieke gegevens als de persoonsidentificerende gegevens van de donor.
Vervolgstappen Nederland is het eerste land dat voornemens heeft om de leeftijdsgrens voor het verstrekken van persoonsidentificerende gegevens van een donor volledig los te laten. In sommige landen kunnen ouders de gegevens wel eerder opvragen namens het kind, zoals in Australië (Victoria) en Duitsland, maar voor de donorkinderen zelf zijn er overal leeftijdsgrenzen. Omdat er geen voorbeeld is waarop Nederland verder kan bouwen wil de minister Kuipers zorgvuldig omgaan met de wijziging. Hij streeft naar een wijziging van de Wdkb voor de zomer van 2024 in consultatie te brengen. 1. Inrichting van een nieuw proces. Door het vervallen van de leeftijdsgrens van 16 jaar in de Wdkb zal het proces voor het verstrekken van persoonsidentificerende gegevens van de donor anders moeten worden ingericht. Het wordt mogelijk dat het donorkind te allen tijde kan beschikken over de persoonsidentificerende gegevens van de donor. Een vraag die beantwoord moet worden is in hoeverre ouders toegang hebben tot de persoonsidentificerende gegevens van de donor als ze de dit willen opvragen voor jonge kinderen. De vraag is ook wel of de wet ook van toepassing gaat zijn op kinderen die voor de nieuwe wet verwekt zijn. 2. Uitwisselen van gegevens van halfbroers en halfzussen. Het onderzoeksrapport gaat inhoudelijk niet in op de implicaties die het laten vervallen van de leeftijdsgrens van 16 jaar mogelijk heeft voor het uitwisselen van gegevens en eventuele contact tussen halfbroers en halfzussen. Na inwerkingtreding van de lopende wetswijziging van de Wdkb hebben zij het recht om elkaar vanaf 16-jarige leeftijd te benaderen indien beiden dit wensen, maar dit verandert mogelijk met het vervallen van de leeftijdsgrens. Naar mijn verwachting gaat dit veranderen zit DNA testen en facebook groepen het nu al mogelijk maken om met halfbroers en halfzussen en ouders die dezelfde donor hebben gebruikt in contact te komen. 3. Het aanpassen van informatie en voorlichting. Door het laten vervallen van de leeftijdsgrens van 16 jaar ontstaan er mogelijk een andere vragen met betrekking tot informatie voor wensouders, donorkinderen en donoren. Zowel de counseling van de donoren als van de wensouders zal veranderen. Dit betekent dat klinieken de tijd moeten krijgen om hun werkzaamheden opnieuw in te richten. Te denken valt bijvoorbeeld aan het opstellen van een richtlijn voor uniformiteit rondom counseling in het kader van donorconceptie. Tevens zullen donoren anders moeten worden voorgelicht over de leeftijd waarop donorkinderen contact met hen kunnen zoeken en hoe hier mee om te gaan. Ook andere betrokken partijen zoals Fiom en het Landelijk informatiepunt donorconceptie (LIDC) zullen hun informatie op de wetswijziging moeten afstemmen.
4. Begeleiding. Op basis van de Wdkb, In artikel 4, lid 1, dient de Sdkb zorg te dragen voor begeleiding bij het verstrekken van de persoonsidentificerende gegevens van de donor. In het onderzoeksrapport wordt gewezen op de veronderstelling, ten tijde van de totstandkoming van de Wdkb, dat het hebben van leeftijdsgrenzen kinderen beschermt. Zoals de onderzoekers beschrijven, weten we inderdaad niet of deze veronderstelling in de huidige context nog legitiem is. Maar we weten ook niet wat het doet met een kind om wél op jonge leeftijd te kunnen beschikken over de persoonsidentificerende gegevens van een donor. Als de donor bijvoorbeeld geen contact wil of dit contact anders loopt dan verwacht, kan dit mogelijk schadelijke gevolgen hebben voor jonge kinderen. Ook vraagt het rapport aandacht voor begeleiding van donoren ten aanzien van mogelijk contact met een donorkind. In alle gevallen zal de begeleiding veranderen als de leeftijdsgrens van 16 jaar vervalt. De betrokken partijen zullen gelegenheid moeten krijgen hun protocollen en/of richtlijnen ten aanzien van de begeleiding te wijzigen.